Que i a causas qui n’arribi pas a compréner. Solide que soi estat mau educat ; mes quan èri mainatge non m’an pas jamei ensenhat que la prumèra guèrra mondiau estó un moment gloriós dens l’istòria de l’Umanitat.
Gèr, que commemoravan l’assassinat per un fanatic de Joan Jaurés. L’assassin qu’èra estat, com hòrt d’autes, alimentat per ua propaganda nacionalista e bellicista. Qu’èra atau en Euròpa, a l’epòca ! La guèrra qu’estó davantejada per annadas de propaganda nacionalista en la màger part deus país deu continent. E l’escòla n’estó pas la darrèra a har entrar en los caps deus mainatges que la guèrra èra inevitabla, quasi desirabla.
E uei que commemoram la mobilizacion !
N’arribi pas a compréner que posquiam celebrar lo començar d’ua guèrra qui hasó milions de morts e qui preparava la seguenta qui’n hasó enqüèra mei. Un moment de silenci que seré estat pro deu men punt de vista.Que celebrim la fin d’ua guèrra qu’ac pòdi compréner mes commemorar lo començar qu’ei de mau compréner ? E i avosse en aquera commemoracion sonque causas intelligentas de ditas que’s poderé lhèu compréner mes qu’èi audit tantas causas prestidas d’un nacionalisme d’un aute temps que francament que pensi que lo silenci seré lhèu la bona solucion entà commemorar l’eveniment.
La mobilizacion de milions d’òmis, pertot en Euròpa, qui partivan gaujós per ua guèrra qui credèvan lèu acabada, non pòt estar un moment de banalizacion.
Los òmis qui partivan tà aquera mobilizacion, l’endoman de l’assassinat de Jaurés, qu’ei ua tragedia.
Lo militarisme, lo nacionalisme, los interès economics e industriaus de quauques uns, ua vision vielhòta de la guèrra, lo mesprètz per la vita deus òmis…qu’ei d’aquò qui caleré parlar en aqueste centenari. Mes quan la commemoracion pren las fòrmas que vedi, simplistas, simplificadoras que soi a malaise.
Que m’a arribat com jornalista d’entervistar —quan n’i avèva enqüèra— quauques ancians d’aquera guèrra. No’n trobèi pas nat qui avossi podut justificar lo massacre e qui n’avèva vertadèrament comprés lo perqué.
Que volerí que hasossin léger en las escòlas, per la rentrada, los escriuts d’aqueths qui non volèvan pas la guèrra o los escriuts d’aqueths qui, quan ne sortín vius, denoncièn l’orror e la bestiesa deus ordis (dats per oficièrs qui portavan unifòrmes de totas colors) qui sacrifiquèn milierats d’òmis per la lor glòria de quauques uns. Enfin, que disi causas que tots sabem.
Que m’acontenterèi de pensar uei au poèma deu poèta bearnés Jan deu Sabalòt, qui avèva viscut las trencadas « Nosautes qu’èm los petits ».
Que harèi virar un còp de mei en lo men cap la question pausada de tanta bèra faiçon per la cançon de Brel : « mes perqué an tuat Jaurés ? ».
Commemorar lo començar d’ua guèrra e pas la soa fin non pòt estar innocent. Que i a ua nostalgia que tròbi indecenta. En tot cas jo non i vedi pas nada compassion per los qui deishèn la lor vita.
No’n vòli pas har mei, e per la gaujor permetetz-me d’esperar lo 11 de noveme de 2018.

David Grosclaude